Giriş

“İnsan içerisinde yaşadığı çevrenin olumlu ve olumsuz özelliklerinden etkilendiği gibi kendisi de bu ortamı etkilemektedir. Bu çevre, bina vb. kapalı bir alan içerisindeki iç ve bunun dışında kalan tüm dış çevre olarak algılanmalıdır” (Küçükcan, 2013, s. 167). Sürdürülebilirlik, konumuz kapsamında çevresel sürdürülebilirlik de insan-doğa etkileşiminin bir sonucu olarak karşımıza çıkmaktadır. İlk kez 1970’lerde kullanılan sürdürülebilirlik kavramı 1987 yılında Dünya Çevre ve Kalkınma Komisyonu (WCED) tarafından yayınlanan “Ortak Geleceğimiz” raporunda genel anlamda, günümüzün gereksinimlerini, gelecek nesillerin kendi gereksinimlerini karşılayabilme yeteneklerinden ödün vermeden karşılayan kalkınma olarak tanımlanmaktadır (WCED, 1987). Bu tanımdan yola çıkarak, enerjinin ve yenilenemeyen malzemelerin hızla tüketimine karşı, kaynak kullanımında yeni bir yaklaşım oluşturulması sürdürülebilirliğin önemli bir bileşeni olarak değerlendirilebilir. Bu yeni yaklaşım, günümüzde sürdürülebilirlik stratejileri olarak karşımıza çıkmaktadır (Koçak ve Balcı, 2010, s. 216). İnsan-doğa etkileşiminin sonucu olarak karşımıza çıkan sürdürülebilirlik yaklaşımının uygulamaya dökülmesi ve yarara dönüştürülmesi ise birey olarak önce kendimizle sonra da fiziksel olarak bulunduğumuz kurum veya kuruluşlar kapsamında bazı yeşil sayılabilecek uygulamaları hayata geçirmekle, bu bağlamda stratejiler geliştirmekle mümkün olacaktır. Aşağıda birtakım yeşil cevaplar, yeşil çözümler ve yeşil fikirler sıralanmaktadır. En basit uygulamadan profesyonel yardım gerektirenine kadar yeşil eksenli birçok çözüm bulunmaktadır. Bu yaklaşımlar genel olarak 6 temel başlık altında gruplandırılmış ve her başlık kendi içerisinde alt başlıklara, farklı uygulamalara ayrılmıştır.

1)  Sürüdürülebilir alanlar

2)  Su verimliliği

3)  Enerji ve atmosfer

4)  Malzemeler ve kaynaklar

5)  İç mekân hava kalitesi

6)  Tasarımda yenilikler

Yeşilleşme süreci bilinçli olarak yürütülmesi gereken bir süreçtir ve çevreye karşı duyarlı olunması gerekmektedir. Unutulmaması gereken en önemli nokta ise bulunduğumuz ortamda yaptığımız her şeyin yeşil bir seçeneğinin olabileceğidir (Mulford and Himmel, 2010, ss. 103- 144).

1) Sürüdürülebilir alanlar

Bu konu başlığı altında, var olan ve yeni yapılacak olan yapıların yeşil ve sürdürebilir olarak tasarlanması konusundaki inceliklere değinilmektedir. Arazi/toprak kullanımı ve koruma bu başlığın anahtar bileşenleridir. Özellikle yağmur suyu yönetimi, sıcaklık etkisi, ışık kirliliği ve alternatif ulaşım yöntemleri üzerine yoğunlaşılmaktadır.

–  Toprak kullanımı için bölgesel uzman bahçıvanlara danışılmalıdır. Uzman bahçıvanlar çevresel sorumluluk ve sürdürülebilirlik konularında bilgi sahibi kişilerdir. Arazinin en iyi şekilde kullanımı konusunda etkili olabilirler.

–  Yağmur suları kontrol edilmediğinde sokaktaki kimyasalları ve kirleticileri taşıyarak nehirlere ve denizlere ulaştırmaktadır. Bu kirlenmeyi önlemek ve yağmur suyunu yarara dönüştürmek için sular saçaklar yardımıyla doğru noktaya kanalize edilmelidir. Özellikle geçirgen kaldırımlar bu suların toprakla buluşmasına yardımcı olur ve kimyasalların toprağa karışması hızlanır.

– Bina ve sert zemin yönetim planı LEED (Leadership in Energy and Environmental Design/Enerji ve Çevre Dostu Tasarımda Liderlik) sertifikası alacak şekilde tasarlanmalıdır. Bu girişim çevreye duyarlılığı artıracaktır.

–  Haşere yönetimi, erozyon kontrol ve toprak yönetimi planı geliştirilmelidir. Bu planın amacı doğayı, vahşi yaşamı güvence altına almak ve sürdürülebilirliği sağlamaktır. Bu sayede zararlı bitki ve böceklere karşı farkındalık artmakta ve tedbirli davranılması mümkün olmaktadır.

–  Bölgedeki ışık kirliliğinin ortadan kaldırılması da yeşilleşme yolunda farklı bir uygulamadır. Kurumun etrafındaki ışıkların gece boyunca yanması enerji kaybına neden olmaktadır. Gece ışıklandırması ekosisteme zarar vermektedir. Yansıtıcı yüzeyli lamba kullanımı ise bu durum için küçük bir çözüm önerisidir. Harekete duyarlı sistemler de kullanılabileceği gibi olabildiğince güneş enerjisi temelli kullanım benimsenmelidir.

–  Olabildiğince işe yakın bir bölgede yaşamaya özen gösterilmelidir.

–  Ulaşım konusunda alternatifler yaklaşımlar tercih edilmelidir. Bu ulaşım türleri; Toplu taşıma araçları, paylaşarak sürme, bisiklet kullanma, yürüme gitme, firmanın maddi desteği ile gitme, tek başınıza araç kullanarak gitme ve işi evden yürütme şeklindesıralanabilir.

–  Binalar güneş, rüzgar ve yağmur gibi doğal kaynaklardan maksimum düzeydeyararlanacak şekilde tasarlanmalıdır. Gün ışığından maksimum düzeyde yararlanılmalıdır. Rüzgar binanın havalandırılması için kullanılmalıdır. Yağmur suları ise içilmese bile sulama konusunda kullanılabilir. Oluk sistemiyle yağmur sularının depolanması da mümkündür.

–  Yeni binalar için yeşil ve bozulmamış alanlardan ziyade endüstriyel alanların kullanımına öncelik verilmelidir.

–  Yeni bir yapının kurulması ve kullanılması, var olan bir yapının kullanılmasından daha az çevre dostudur.

–  Çok katlı kurumlar personel için kabus niteliğindedir. Buna karşın alanı genişleterek bireylere daha fazla yaşam/kullanım alanı yaratılmalıdır.

–  Yapılar yeşil çatılara sahip olmalıdır. Yeşil çatı yazın sıcak havanın tutulmasını önlediği gibi kışında sıcak geçmesini sağlayarak sıcaklığı tutmaktadır.

–  Düşük seviyede binalaşma, daha az kullanım ve daha az tüketim en yeşil yaklaşımlardan bazılarıdır. Bu yüzden binaların ortak çıkarlar kapsamında paylaşılması önem taşımaktadır. Ortak çıkarlar gözetilerek aynı toplumsal yapı içerisinden ortaklar bulunabilir. Birleşik ya da karışık kullanımlar (binanın paylaşımı) ulaşımın çevreye vereceği etkiyi de azaltır (Mulford and Himmel, 2010, ss. 104-118).

2) Su verimliliği

–  Su ihtiyaç duyulduğu kadar kullanılmalıdır.

–  Musluklarda düşük akımlı havalandırma kullanılmalıdır. Suyun miktarını azaltır amaakışı etkilemez.

–  Binadaki su tesisatından kaynaklı sızıntılar tamir edilmelidir.

–  Bahçe ve bitki sulama konusunda mikro sulama sistemleri kullanılmalıdır.

–  Sulama sistemi elektronik bir kontrol mekanizmasına bağlanarak ihtiyaç dahilindekontrol edilebilmelidir.

–  Sulama yapmak için variller kullanılarak yağmur suları depolanabilir.

–  Susuz pisuvarlar kurulmalıdır.

–  Bulaşıklardan sonra ortaya çıkan suların depolanması yine bu suların sulama vb. farklı amaçlar için kullanılmasını mümkün kılar. Gri su pompalama sistemi kanalizasyondan bağımsız olduğu için suyun kirlemesinin de önüne geçilmektedir.

–  Geniş kapsamlı su kullanım denetimi gerçekleştirilmeli ve ne kadar suya ihtiyaç duyulduğu ve ne kadar kullanıldığı ortaya konulmalıdır.

–  Suya ihtiyaç duymayan alanları artırmak su tüketimi azaltacaktır. Ayrıca, yerel iklime uygun yerel bitkilerin dikimine özen gösterilmelidir (Mulford and Himmel, 2010, ss. 119-121).

3) Enerji ve atmosfer

–  Gün ışığından maksimum düzeyde faydalanmak gerekmektedir. Bu yüzden ışıkların kapatılıp perdelerin açılması önem taşımaktadır. En çok kullanılan alan en fazla ışık alan alan olmalıdır ve ışıklandırma harekete duyarlı olmalıdır.

–  Mobilyaların yerleştirilme şekli önem taşımaktadır. Yansıtıcı yüzeyler ışığı yansıtarak parlaklık sağlar.

–  Enerji konusunda tasarruflu tesisat ve lambalar kullanılmalıdır.

–  Elektronik cihazlar uyku modunda bırakılmamalı, iş bitiminde fişten çekilmelidir.Bilgisayar ekranları olabildiğince düşük parlaklıkta çalıştırılmalıdır. Ekran koruyucukullanılmalıdır.

–  Enerji yıldızına sahip ürünler almaya dikkat edilmedir.

–  İş kıyafetlerinin bile enerji tüketimi üzerinde etkisi vardır. Yazın giyilen kıyafetlersıcak tutacağı için soğutma enerjisi tüketilecektir. Yerel iklime uygun giyilmesi birçözümdür.

–  Asansör yerine merdiven kullanılmalıdır.

–  Mikrodalgaların hava filtreleri değiştirilmelidir.

–  Tek cam yerine çift cam kullanılmalıdır.

–  Isıtıcılar aşırı enerji tüketir. O yüzden giyime dikkat edilmeli ve kışın güneştenmaksimum yararlanılmalıdır.

–  Çatlakları bularak yazın soğuk havanın dışarı kaçması engellenmelidir.

–  Binalarda yüksek etkide izolasyon kullanılmalı ve binalar dıştan güçlendirilmelidir.

–  Tavandan havalandırma tercih edilmelidir. Bu sayede kışın sıcaklığı zeminde tutmakkolaylaşır.

–  Borulara yalıtım yapmak sıcaklık kaybını engeller.

–  İsteğe göre açılıp kapanan tanksız ısıtma sistemi yeşil bir çözümdür.

–  Binanın bakım ve onarımı ertelenmemelidir.

–  Olabildiğince güneş, rüzgar, hidroelektrik, jeotermal ve biyoyakıt vb. temiz enerjikullanılmalıdır (Mulford and Himmel, 2010, ss. 121-126).

4) Malzemeler ve kaynaklar

–  Sürdürülebilir materyal ve kaynak seçimi doğal olarak çöp ve atık oranını da düşürecektir.

–  Özellikle azaltmak, yeniden kullanmak ve geri dönüşüme önem verilmelidir.

–  Geri dönüşümü mümkün olan araç gereçlerin teminine dikkat edilmelidir.

–  Yeniden kullanmak geri dönüşümden daha yeşil bir yöntemdir.

–  Kullanmadığınız araç gereçleri başkalarının kullanımına sunarak yeniden kullanımaözendirici web siteleri bulunmaktadır.

–  Kurumlarda kullanılan kağıt oranı dijitalleşme kapsamında azalmıştır.

–  Yakın çevreden alış veriş ilk tercih olmalıdır.

–  Toplu satın alınmalıdır.

–  Coğrafyanızda ve ikliminizde yetişmeyecek bitkileri satın almamaya özen gösterilmelidir.

–  Kağıttan kahve filtresi yerine metelik filtre kullanılmalıdır.

–  Naylon ipten ziyade geri dönüşümü mümkün olan lif ve pamuklu ip kullanılmalıdır.

–  Ucu değişebilen kalemler kullanılmalıdır.

–  Gizliliği olmayan müsvedde kağıtlar yeniden kullanılmalıdır.

–  Selüloz bazlı bant kullanılmalıdır.

–  Geri dönüşümlü mürekkep veya kartuş kullanılmalıdır.

–  Doldurulabilen kalem kullanılmalıdır.

–  Güneş enerjisi ile çalışan ve şarj edilebilen bataryalar kullanılmalıdır.

–  Toplantı ve konferanslarda özellikle kendinden kabuklu ve ambalajlı olan tazemeyvelerin servis edilmesine özen gösterilmelidir.

–  Yemeğinizi kaba koyarak taşıyın. Kapların tekrar kullanımı teşvik edilmelidir.

–  Basılıdan dijitale geçilmelidir.

–  Çevrim içi formlar kullanılmalıdır.

–  Teknolojiye hakim olunmalıdır.

–  Basılı kopya kullanılacaksa her iki tarafa da bastırılmalı ve küçük fontlarkullanılmalıdır.

–  Sayısallaştırma projelerine başlanmalı/artırılmalıdır.

–  Yapışkan notlar yerine bilgisayar ortamının kullanımına özen gösterilmelidir.

–  Basılı kaynak temininden vaz geçerek elektronik versiyonuna eğilimli olunmalıdır.

–  Çevrim içi uygulamalara alışmaya çalışılmalıdır.

–  Plastik çantalardan ziyade çevre dostu, tekrar kullanılabilir çantalar kullanılmalıdır.

–  Geri dönüşümlü sofra takımı ve kap kullanılmalıdır.

–  Plastikten uzak durulmalıdır.

–  Yeni bir ürün almaya karar verdiğinizde mevcut olanın onarımının yeni olanı almayaklaşımını erteleyip ertelemeyeceği düşünülmelidir.

–  Personel kendi mutfak eşyalarını getirme ve kullanmaya teşvik edilmelidir. Bulaşıkmakinasını tam doluyken çalıştırılmalıdır. Makinenin düşük miktarda su tüketen veenerji tasarrufu sağlayanı satın alınmalıdır.

–  Yeşil teknoloji satın almaya özen gösterilmelidir. Zararlı elementler içeren ürünlerdenuzak durulmalıdır. Alüminyum bazlı araç gereçler tercih edilebilir.

–  Aracınızın bakımını yaptırarak enerji ve yakıt tasarrufu yapılmalıdır. Tıkanmış havafiltresi yakıt tüketimini artırır.

–  Akıllıca ekimler yaparak hem sulamadan tasarruf edilmeli hem de toprakzenginleştirilmelidir.

–  Kurumlarda, camın önünde çiçek büyütülerek bu sayede içeriye sprey yerine hoşkokular yayılmasına ortam hazırlanmalıdır (Mulford and Himmel, 2010, ss. 126-137).

5) İç mekân hava kalitesi

–  Hava kalitesi sağlıklı olmamızla doğru orantılıdır. Farkında olmadan iş ortamımıza zehirli maddeler taşır ve onu soluruz. Bu arada iş ortamımızı temizlemek için sert ve yoğun kimyasallar kullanarak bir yandan temizler bir yandan kirletiriz.

–  Kütüphanenin küf kokusunu bastırmak için inorganik ve zararlı spreyler kullanılmamalıdır.

–  Eşyaların yerini değiştirerek insanların konforunu bulmalarını sağlamak sıcaklık ve soğukluk açısından şikayetleri en aza indirir.

–  Gün ışığının içeriye alınması aydınlatma için harcanacak enerji ve maliyeti düşürecektir. Personelin bu konuda bilinçlendirilmesi önemlidir. Sensör odaklı sistemlerin kullanılması gerekmektedir.

–  Yeşil temizlik yapmak diğer bir çözümdür. Temizlik malzemelerini zehirsiz olanlardan seçmek gerekir. Sağlığa ve çevreye zararlı klor bazlı temizlik malzemesinden uzak durulmalıdır.

–  Mümkünse camları belirli aralıklarla açarak temiz hava alınmalıdır. Bireyleri özellikle göz ve akciğer rahatsızlıklarından korumak için çevreye ve sağlığa duyarlı ürünler kullanılmalıdır.

–  Sigara içme alanları kapı ve pencerelere uzak olmalıdır.

–  Kurum içerisindeki havayı filtrelemesi için bitkiler kullanılabilir, dikilebilir.

–  Tüm bina sisteminin bakımını ertelenmemelidir (Mulford and Himmel, 2010, ss. 137-140).

6) Tasarımdayenilikler

–  Yeşil ve sürdürülebilir koleksiyon, hizmet ve program geliştirmenin bazı yol ve yöntemleri vardır. İşletmelerin sürdürülebilir ve yeşil yaklaşımlarının pazarlanması ve herkese duyurulması gerekmektedir.

–  Ayrıca kullanıcılar/müşteriler çevreye duyarlılıklarından dolayı tebrik edilmelidir.

–  Yeşil hizmet, koleksiyon ve programlara ilişkin farkındalık yaratmak işletmelerintanınırlığını da artıracaktır.

–  Farklı kurum ve kuruluşlarla işbirliği yapılarak yeşilin önemini anlatan projelergerçekleştirilmelidir.

–  Bisiklet ödünç verme, çeşitli araç gereç ödünç verme vb. hizmetler geliştirilebilir.

–  Kurumunuzda kazak ve battaniye dolabı bulundurmalı vekullanıcıların/çalışanların/müşterilerin ihtiyacına göre kullandırılmalıdır.

–  Ekim ve dikime uygun alan yaratarak toplumu bu şekilde etkileyebilirsiniz. Yılboyunca bahçe hayatına dikkat çeken etkinlikler düzenleyebilirsiniz.

–  Çevre günü vb. özel günlere ilişkin kutlamalar yaparak konuya dikkat çekebilirsiniz(Mulford and Himmel, 2010, ss. 140-144).

Kaynakça

Mulford, M., S. and Himmel, N., A. (2010). How green is my library? Libraries Unlimited, Santa Barbara, California.

Koçak, F. ve Balcı, F. (2010). Doğada yapılan sportif etkinliklerde çevresel sürdürülebilirlik. Ankara Üniversitesi Çevre Bilimleri Dergisi, 2(2), 213-222. Erişim adresi: http://dergiler.ankara.edu.tr/dergiler/47/1563/16979.pdf

Küçükcan, B. (2013). Geleceğe miras: Yeşil kütüphane. 3.Halk Kütüphaneciliği Sempozyumu, 8-10 Mayıs 2013 içinde (ss. 167-174). Erişim adresi: goo.gl/r5HLKl

WCED 1987. Report of the World Commission on Environment and Development: “Our common future” . Oxford University Press, Oxford.